Mianem dopalaczy określa się grupę środków psychoaktywnych, których skład i działanie niemal w każdym przypadku są inne, co sprawia, że szybkie rozpoznanie substancji, którymi zatruła się osoba uzależniona znacząco się wydłuża i odracza w czasie udzielenie pomocy. Z uwagi na wieloskładnikową strukturę każdego z dopalaczy, u osoby je zażywającej może pojawić się cała gama objawów somatycznych i psychicznych. Niemal wszystkie dostępne na rynku zmodyfikowane narkotyki stanowią zagrożenie dla zdrowia i życia, negatywnie wpływają na funkcjonowanie narządów wewnętrznych oraz prowadzą do stanów halucynogennych, znacząco ograniczających świadome działanie.
Problem z dopalaczami polega na tym, że często w ich skład wchodzą różne grupy substancji (lub ich mieszanek) o działaniu psychoaktywnym, które jednaj nie znajdują się na liście substancji zakazanych czy kontrolowanych przepisami Ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii. Dodatkowo niejednokrotnie preparaty (tabletki, susze roślinne, ekstrakty roślinne w formie sproszkowanej lub płynnej, aerozole, gumy do żucia) o tej samej nazwie mają zupełnie inny skład, dlatego sama nazwa bez wiedzy o składzie preparatu nie jest dla ratowników medycznych pomocna, kiedy zajdzie potrzeba ratowania zdrowia lub życia osoby, która uległa zatruciu dopalaczami.
Jak rozpoznać uzależnienie od dopalaczy
Mechanizm powstania uzależnienia od dopalaczy jest taki sam jak w przypadku narkotyków czy alkoholu. Na początku zawsze jest ciekawość i chęć eksperymentowania. Podobnie jak w przypadku wszystkich substancji psychoaktywnych, skłonność do popadnięcie w uzależnienie może być większa u osób, które borykają się z przerastającymi je problemami, brakiem zainteresowania ze strony rodziców lub opiekunów czy za wszelką cenę chcą dostać się w orbitę oddziaływania określonej grupy rówieśniczej.
Uzależnienie od dopalaczy przechodzi przez kilka faz:
- eksperymentowanie z nieznanym dotąd środkiem, skutkujące doświadczaniem przyjemnych uczuć i stanów
- potrzeba ponownego sięgnięcia po dopalacze, celem powtórzenia oraz intensyfikacji tych przyjemnych stanów i uczuć
- przyjmowanie coraz większych dawek albo coraz to innych dopalaczy i utrata kontroli nad ich spożyciem
W przebiegu uzależnienia od dopalaczy, zwłaszcza przez ludzi młodych, mogą pojawić się nieodwracalne zmiany w ich mózgu, co często skutkuje zatrzymaniem rozwoju.
Warto mieć świadomość, że osoby sięgające po dopalacze zazwyczaj nie mają pojęcia, w jakich dawkach je zażywać, a ich producenci nie precyzują, jakie dawki są bezpieczne. Zastępowanie substancji znanych (narkotyków) środkami nowymi, o nieznanym do końca składzie, oddziaływaniu na organizm oraz bezpiecznej dawce to prosta droga nie tylko do uzależnienia, ale i do śmiertelnego zatrucia.
Skutki zażywania dopalaczy
U osób uzależnionych od dopalaczy mogą pojawiać się rozmaite objawy somatyczne i psychiczne, takie jak:
- stany pobudzenia psychoruchowego, bezsenności, nadmiernej wesołości, euforia albo złość
- stany nienaturalnego przygnębienia, poczucie pustki
- stany halucynogenne (omamy wzrokowe i słuchowe) - osoba będąca pod wpływem dopalaczy może znajdować się w "swoim świecie" i nie mieć świadomości tego, w jakim stanie faktycznie się znajduje
- stany lękowe
- nudności i wymioty
- zawroty głowy
- wzrost temperatury ciała i nadmierna potliwość
- trudności z oddychaniem
- podwyższone ciśnienie i przyspieszone tętno
- zatrucie dopalaczami
Z uwagi na szerokie spektrum objawów, osoba będąca pod wpływem dopalaczy, zwłaszcza w fazie uzależnienia od nich, może stanowić zagrożenie dla siebie samej i dla innych - może np. podjąć próbę samobójstwa albo zabójstwa.
Może również dojść do zatrucia z powodu danej substancji. Objawy zatrucia dopalaczami ciężko sprecyzować ze względu na to, że substancję te często ulegają modyfikacjom, przez co ciężko przewidzieć ich działanie.
Leczenie uzależnienia od dopalaczy
Leczenie uzależnienia od dopalaczy rozpoczyna się od podjęcia odtrucia (detoksykacji) organizmu (ok. 10 dni). Po detoksie konieczna jest terapia indywidualna i grupowa, w ramach której uświadamia się uzależnionemu, że dopalacze wpływają na sferę psychiczną, fizyczną i umysłową, przepracowuje się przyczyny nałogu, eliminuje się czynniki mogące sprzyjać zażywaniu środków odurzających oraz wypracowuje mechanizmy, dzięki którym pacjent będzie umiał sobie radzić w trudnych dla niego sytuacjach.
Proces leczenia uzależnienia od dopalaczy przebiega tak samo jak proces detoksu narkotykowego.