Leczenie uzależnień (terapia uzależnień) – czym jest i gdzie szukać pomocy
Wszelkiego rodzaju uzależnienia wymienia się wśród chorób cywilizacyjnych, zaraz obok innych dolegliwości natury psychicznej: nerwicy, depresji czy zaburzeń odżywiania. Choć może się więc wydawać, że uzależnienie jest czymś obcym, nieznanym, przytrafiającym się tylko postaciom w filmach czy ludziom należącym do marginesu społecznego, wcale tak nie jest.
Różnego rodzaju uzależnienia dotykają coraz więcej osób. Wśród powodów takiego stanu rzeczy można wymienić szybki rozwój cywilizacyjny, bowiem zjawisko to obejmuje nie tylko wybraną grupę osób zebraną w konkretnym miejscu – to zjawisko globalne.
Czym właściwie jest uzależnienie?
Uzależnienie zawsze jest czymś nabytym, nikt się z tym nie rodzi, choć niektórzy mogą wskazywać na różnego rodzaju predyspozycje genetyczne czy psychiczne. Najprościej uzależnienie można scharakteryzować pojawiającym się lub ciągłym przymusem zażywania określonej substancji (uzależnienie fizyczne i psychiczne) lub wykonywania określonej czynności (uzależnienie behawioralne). Aby móc więc powiedzieć o kimś, że jest osobą uzależnioną, ten nie musi mieć problemu z alkoholem, papierosami, narkotykami czy lekami (leki również mogą uzależniać, wiąże się to np. z nadużywaniem leków przeciwbólowych, nasennych itd.)
Wśród uzależnień behawioralnych można wymienić:
uzależnienie od seksu (w tym od masturbacji czy pornografii),
od wydawania pieniędzy (w tym zakupoholizm),
od pracy,
od komputera (na przykład od Internetu, mediów społecznościowych czy grania w gry komputerowe),
od hazardu,
a nawet od ćwiczeń fizycznych (bigoreksja jest nazywana odwrotną anoreksją).
Uzależnienie „wypracowuje się” oczywiście nieświadomie, między innymi w celu regulowania swoich emocji. Uzależnienie daje osobie uzależnionej iluzję poczucia bezpieczeństwa, a przedmiot uzależnienia stanowi pewną stabilną część świata osoby uzależnionej. Gdy nie mówi się o tak drastycznych uzależnieniach, jak te od substancji psychoaktywnych (alkoholu, narkotyków, leków), często trudno jest zauważyć osobie uzależnionej, że jej zachowanie stało się obsesyjne i ma destrukcyjne skutki – wpływa na nią samą, na jej życie, a także na jej otoczenie. Uzależnienie działa destrukcyjnie na każdy aspekt życia – społeczny (towarzyski i rodzinny), zawodowy, fizyczny czy emocjonalny.
Bardzo ważne więc przed podjęciem terapii uzależnień jest uświadomienie osobie uzależnionej powagi sytuacji, by móc wyrobić w sobie wewnętrzną motywację do walki z uzależnieniem. Dopiero wtedy osoba uzależniona może rozpocząć działania mające na celu rozwiązywanie problemu. Dopóki osoba uzależniona w wyniku funkcjonowania mechanizmów nie widzi problemu, dopóty nic się nie zmieni.
Cele terapii uzależnień
Pomimo iż uzależnienie może dotyczyć tak różnych rzeczy zewnętrznych, wewnętrznie zawsze dotyczy tego samego – niezdolności do radzenia sobie ze swoimi emocjami i uczuciami, rozpoznawania ich, wyrażania i przeżywania w sposób konstruktywny. Dlatego terapia różnego rodzaju uzależnień często wygląda bardzo podobnie, choć nie tak samo. Istota uzależnienia, jak i mechanizmy, jakimi rządzi się choroba uzależnienia, zawsze pozostają te same. Jednak przedmiot (czynność lub substancja) uzależnienia sprawia, że pacjenci mogą mieć różne doświadczenia.
To, co w dużej mierze odróżnia terapię osób uzależnionych od substancji psychoaktywnych, od terapii dla osób z uzależnieniami behawioralnymi jest to, że ta pierwsza zakłada całkowite wyeliminowanie przedmiotu uzależnienia, natomiast w tej drugiej często okazuje się to niemożliwe. Alkoholik już nigdy nie powinien pić, narkoman już nigdy nie powinien zażywać, a hazardzista już nigdy nie powinien grać. Jednak co ma powiedzieć osoba uzależniona od komputera czy od seksu? Nie można takim osobom całkowicie zabronić korzystania z komputera, który w dzisiejszym świecie stanowi naszą „trzecią rękę”, czy stwierdzić, że do końca życia nie będą mogły kochać się ze swoim partnerem.
Trzeba zdać sobie sprawę z tego, że to nie substancja, przedmiot czy czynność jest źródłem problemu osoby uzależnionej, ale stanowi jedynie patologiczny katalizator problemu, który znajduje się w niej samej. Podczas trwania terapii uzależnień konieczne jest odizolowanie osoby uzależnionej od przedmiotu uzależnienia, a w jej trakcie należy wyrobić dostatecznie skuteczne techniki radzenia sobie ze źródłem problemu, by po zakończonej terapii uzależnień osoba uzależniona mogła mniej lub bardziej swobodnie korzystać z tego, co wcześniej bywało nadużywane.
Gdzie szukać pomocy dla osób uzależnionych?
Prawie w każdym mieście znajduje się poradnia dla osób uzależnionych czy ośrodek pomocy osobom uzależnionym. W takich placówkach można szukać pomocy w wielu formach:
– organizuje się tam warsztaty mające między innymi na celu zrozumienie mechanizmów choroby uzależnienia, poprawienia umiejętności interpersonalnych czy naukę umiejętności rozpoznawania własnych uczuć,
- organizowane są mitingi opierające się na programie Dwunastu Kroków (Anonimowy Alkoholicy, Anonimowi Narkomani, Anonimowi Seksoholicy, Anonimowi Jedzenioholicy i tak dalej),
- bierze się tam udział w terapiach uzależnień (indywidualnych oraz grupowych) z udziałem psychoterapeuty.
Zdecydowanie najskuteczniejsze w leczeniu uzależnień są zajęcia grupowe z innymi uzależnionymi. Dlatego między innymi wspólnota Anonimowych Alkoholików działa tak prężnie – ponieważ alkoholika najlepiej zrozumie drugi alkoholik.
Wszystkie zajęcia w takich ośrodkach są sponsorowane przez Narodowy Fundusz Zdrowia, a osoby uzależnione nie muszą być ubezpieczone, by móc korzystać z ich pomocy. W takich miejscach można też często liczyć na darmową pomoc prawną oraz na możliwość konsultacji z psychiatrą.
Terapie w takich ośrodkach leczenia uzależnień mają charakter dochodzący (ambulatoryjny). Niestety czasem okazuje się, że taka forma terapii jest niewystarczająca, ponieważ osoba uzależniona, pomimo tego, że otrzymuje doraźne wsparcie, nie jest w stanie poradzić sobie z uzależnieniem. Wtedy najlepszą decyzją jest zapisanie się na terapię odwykową do zamkniętego ośrodka leczenia uzależnień.
Terapia w ośrodku zamkniętym
Terapia uzależnień w ośrodku zamkniętym należy do tych najskuteczniejszych, ponieważ działa w sposób kompleksowy i ciągły na pacjentów. Wyrwanie ze swojego środowiska pomaga osobom uzależnionym zmienić swoje nawyki i nabrać dystansu do swojego dotychczasowego życia, a tym samym — w łatwiejszy sposób niż w przypadku innych terapii — zmienić swoje myślenie i wypracować nowe schematy zachowań. Taka terapia leczenia uzależnień trwa dosyć długo (od roku do dwóch lat), jednak trudno o uzyskanie skuteczniejszej pomocy niż tej w ośrodku zamkniętym.
Niestety kolejki oczekujących do przyjęcia do ośrodków zamkniętych potrafią być bardzo długie, a także potrzeba zdobyć odpowiednie skierowanie, aby zostać zapisanym do kolejki. Osoba uzależniona tymczasem nieraz potrzebuje pomocy natychmiast. Uzależnienie naraża osoby chore również na inne dolegliwości, takie jak napady lękowe, incydenty samookaleczenia się czy stany depresyjne, które związane są z tkwieniem w nieustannym kręgu uzależnienia, z którego zdaje się nie być wyjścia. Na szczęście funkcjonują również prywatne ośrodki terapii uzależnień, które są co prawda płatne, jednak kolejka do nich jest o wiele krótsza – nieraz można zostać przyjętym na leczenie uzależnień od razu.
Współuzależnienie i pojęcie „twardej miłości”
Uzależnienie wpływa destrukcyjnie nie tylko na osobę uzależnioną, ale także na całe jej otoczenie. Szczególnie narażone są osoby z najbliższego otoczenia uzależnionego, jak na przykład rodzina. Im dłużej żyje się z osobą uzależnioną, tym bardziej zaczyna się ulegać mechanizmom choroby bliskiego, co z czasem przekształca się w patologiczny stan zwany współuzależnieniem.
Osoba współuzależniona często staje się żelaznym obrońcą osoby uzależnionej – usprawiedliwia jej działania przed innymi i przed samą sobą, naprawia jej błędy (na przykład spłaca jej długi), ponosi liczne konsekwencje jej działań, bierze za wszystko winę na siebie. Przy tym niezwykle często zdarza się, że osoba współuzależniona grozi osobie uzależnionej na przeróżne sposoby, na przykład, że odejdzie, jeśli coś się nie zmieni, że tym razem nie wybaczy – jednak nigdy nie odchodzi i zawsze wybacza. Jest to skutkiem błędnego przekonania, że tak działa miłość, że przecież nie można zostawić ukochanej osoby w potrzebie. W takim przekonaniu można tkwić latami, cementując swoje cierpienie. Jednak jeśli naprawdę chce się pomóc osobie uzależnionej, trzeba zacząć stosować się do wyznaczników „twardej miłości”, która w realny sposób wpływa na zmianę funkcjonowania osoby uzależnionej, a nie tylko tworzy iluzję zmiany.
„Twardość” owej miłości polega na podejmowaniu się trudnych działań, które mogą być odbierane przez osobę uzależnioną za raniące, niesprawiedliwe, budzić bunt, agresję czy smutek, jednak jednocześnie są konieczne, by osoba uzależniona zauważyła swój własny problem i podjęła decyzję o leczeniu. To postawa, która mówi „kocham cię, ale nie będę patrzeć, jak się zabijasz”. Dopiero kategoryczne i konsekwentne działania bez taryfy ulgowej mogą stać się kubłem lodowatej wody, który sprawi, że osoba uzależniona na chwilę się ocknie – i ta chwila może ją ocalić.