Czym są uzależnienia behawioralne?
Termin uzależnienia behawioralne po raz pierwszy został formalnie ujęty i opisany w 2013 roku, w klasyfikacji DSM-V, czyli piątej rewizji klasyfikacji zaburzeń psychicznych używanej przez psychologów i psychiatrów. Do katalogu zaburzeń wpisano wówczas uzależnienie od hazardu, wcześniej definiowane jako hazard patologiczny.
Czego dowiesz się z artykułu:
- Co to jest uzależnienie behawioralne?
- Jakie są kryteria diagnozy uzależnienia behawioralnego?
- Jakie są rodzaje uzależnień behawioralnych?
- Jakie są objawy uzależnień behawioralnych?
- Na czym polega leczenie uzależnień behawioralnych?
Spis treści
Co to jest uzależnienie behawioralne?
Podstawowym systemem klasyfikacji dla dokumentacji zaburzeń jest Międzynarodowa Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych (ICD), opracowywana i aktualizowana przez Światową Organizację Zdrowia. Od 2022 roku obowiązuje ICD-11, które wprowadza wyraźne rozróżnienie pomiędzy zaburzeniami spowodowanymi zażywaniem różnego rodzaju substancji psychoaktywnych a zachowaniami uzależniającymi.
W ICD-10 jako zaburzenia psychiczne / uzależnienia wskazywano między innymi patologiczne uprawianie hazardu i zakupoholizm. W ICD-11 wprowadzono oficjalnie "uzależnienie od gier", które definiuje się jako zaburzenie kontroli nad graniem, zwiększające pierwszeństwo gier w stosunku do innych aktywności do tego stopnia, że gry zaczynają dominować nad codziennymi czynnościami i standardowymi obowiązkami. Dodatkowo osoba uzależniona kontynuuje granie również w obliczu wystąpienia negatywnych skutków tej aktywności.
Specjaliści wskazują, że pojęcie "uzależnienia od gier" dotyczy zarówno gier offline, jak i online, a także czasu spędzanego w Internecie, z telefonem w ręce (fonoholizm).
Uzależnienia behawioralne definicja - kryteria diagnozy
Co to są uzależnienia behawioralne? Terminem tym określa się formy nałogów, które nie są związane z przyjmowaniem substancji psychoaktywnych, ale z niekontrolowanym wykonywaniem wybranych czynności.
Za podstawowe kryteria umożliwiające diagnozowanie i opisywanie nałogów behawioralnych uznano:
- zaabsorbowanie - zachowania, których dotyczy uzależnienie behawioralne zaczynają dominować nad innymi i stają się aktywnością najważniejszą
- modyfikację nastroju - zachowania, których dotyczy uzależnienie behawioralne przynoszą efekt w postaci zmiany nastroju, aktywność jest stosowana jako mechanizm radzenia sobie np. ze złym samopoczuciem czy problemami
- tolerancję - uzależnienie behawioralne powoduje ciągły i stopniowy wzrost zapotrzebowania na dane zachowanie / aktywność w celu uzyskania pożądanego efektu
- symptomy odstawienne - psychiczne i fizyczne objawy (np. poirytowanie, smutek, złość, drżenie rąk) pojawiające się w przypadku utrudnienia realizacji danej aktywności czy niemożności jej zrealizowania
- konflikty - pojawiają się na trzech płaszczyznach: pomiędzy osoba uzależniona a najbliższymi, pomiędzy osoba uzależnioną a jej obowiązkami (nauką, pracą, rodziną) oraz tzw. konflikt intra - psychiczny (przeżywanie negatywnych emocji w rezultacie angażowania się w daną aktywność, odczuwany m.in. jako wrażenie utraty kontroli)
- nawroty w uzależnieniach - tendencja do powracania do wzorców danego zachowania / aktywności po okresach abstynencji.
Uzależnienia behawioralne rodzaje
Współczesny człowiek narażony jest na różne rodzaje uzależnień. To przede wszystkim uzależnienia fizyczne, ale również społeczne, emocjonalne czy psychiczne.
Do grupy uzależnień behawioralnych można zaliczyć różnego rodzaju zachowania / czynności / aktywności, których wykonywanie ma charakter niekontrolowany / kompulsywny i negatywnie odbija się na życiu osoby uzależnionej. Warto podkreślić, że uzależnienia behawioralne dotyczą przede wszystkim standardowych czynności, podejmowanych przez większość ludzi, a przejawem patologii jest intensywność ich podejmowania oraz konsekwencje ponoszone przez jednostkę.
Najczęstsze uzależnienia behawioralne to uzależnienie od hazardu, gier, Internetu, telefonu, a także zakupów, seksu, ćwiczeń fizycznych czy jedzenia (najczęściej w kontekście kontrolowania jakości czy kaloryczności posiłków).
Dowiedź się, jak zapobiec uzależnieniu.
Uzależnienia behawioralne u dzieci i młodzieży
W przypadku dzieci i młodzieży uzależnienia behawioralne dotyczą przede wszystkim zaburzeń związanych z używaniem nowych technologii, czyli graniem (online i offline), śledzeniem serwisów streamingowych i używaniem mediów społecznościowych. Różnego rodzaju badania wskazują, że ponad 55% dzieci i nastolatków spędza w Internecie około 3 - 6 godzin dziennie. Konsekwencją nadużywania smartfonów i komputerów mogą być różnego rodzaju zaburzenia w rozwoju fizycznym, poznawczym, społecznym, psychicznym i emocjonalnym.
Uzależnienie behawioralne objawy
Poszczególne rodzaje uzależnień behawioralnych objawiają się w charakterystyczny dla danej czynności / aktywności sposób. Wspólnym symptomem dla wszystkich rodzajów uzależnień behawioralnych jest kompulsywny i niekontrolowany charakter realizowania poszczególnych czynności / aktywności.
Uzależnienia behawioralne przykłady objawów dla zaburzenia korzystania ze smartfona:
- stopniowe wydłużanie czasu spędzanego przed ekranem urządzenia (w przypadku dzieci i młodzieży dodatkowo nieprzestrzeganie ograniczeń czasowych dotyczących korzystania ze smartfona)
- objawy odstawienne - czasowe ograniczenie dostępu do smartfona lub niemożność skorzystania z urządzenia powoduje niepokój, pobudzenie, apatyczność, a w skrajnych przypadkach mogą pojawić się zachowania agresywne
- ograniczenie kontaktów z rodziną, przyjaciółmi, znajomymi na rzecz czasu spędzanego przed ekranem smartfona
- niewywiązywanie się z obowiązków domowych, szkolnych lub zawodowych
- porzucenie dotychczasowych zainteresowań i pasji.
Uzależnienia behawioralne leczenie
Leczenie uzależnień behawioralnych polega na opracowaniu i wdrożeniu prawidłowych wzorców zachowań / czynności / aktywności, których dotyczy dane zaburzenie. W terapii uzależnień behawioralnych liczy się konsekwencja i wytrwałość osoby uzależnionej oraz wsparcie jej walki przez życzliwe osoby bliskie.
W zaawansowanych stadiach nałogu niezbędne może okazać się profesjonalne wsparcie terapeutyczne, które może zaoferować osobie uzależnionej i jej bliskim prywatny ośrodek leczenia uzależnień. Cena prywatnego leczenia uzależnień zależy od stopnia zaawansowania nałogu oraz długości trwania terapii.
O autorze
mgr Waldemar Wantoch-Rekowski
psycholog, specjalista psychoterapii uzależnień
Pomysłodawca i współwłaściciel Ośrodka „WANT”, od 20 lat pomagający osobom uzależnionym. Ukończył studia psychologiczne w Szkole Wyższej Psychologii Społecznej w Sopocie oraz Studium Pomocy Psychologicznej i Studium Terapii Uzależnień w Warszawie. Odbył staż kliniczny oraz superwizje w WOTUW Stanomino i brał udział w wielu kursach i terapiach dla osób uzależnionych. W 2008 roku zaczął tworzyć Poradnię Leczenia Uzależnień w Szpitalu Specjalistycznym w Kościerzynie, a w 2013 roku, powołał do życia ośrodek terapii uzależnień „WANT”.